Shkruan: Dr. Bejtush GAShI
Më 2 korrik 1990, në një kontekst të jashtëzakonshëm represioni politik dhe institucional të ushtruar nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit, 114 deputetë shqiptarë të Kuvendit të atëhershëm të Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës shpallën Deklaratën Kushtetuese për Kosovën. Me këtë akt, Kosova u afirmua si njësi e barabartë konstituive brenda federatës jugosllave. Ky moment shënoi hapin e parë vendimtar në procesin e institucionalizimit të aspiratës për pavarësi të plotë të Kosovës.
Për shkak të bllokimit të hyrjes së ndërtesës së Kuvendit nga forcat policore serbe, Deklarata u lexua publikisht në shkallët e ndërtesës në Prishtinë. Ky veprim përfaqësonte një reagim institucional dhe politik ndaj suprimimit të autonomisë së Kosovës në vitin 1989, duke shënuar fillimin e një etape të re të rezistencës paqësore, demokratike dhe të organizuar për vetëvendosje.
Deklarata e 2 Korrikut përmbledh në mënyrë të qartë aspiratat historike të popullit shqiptar të Kosovës për barazi, liri dhe dinjitet, të akumuluara ndër dekada nën regjimin jugosllav. Ky akt konsiderohet gjerësisht si moment themeltar në ndërtimin e shtetësisë së Kosovës, pasi vendosi bazat për ndarjen e saj të pakthyeshme nga Serbia dhe për trajtimin e saj si një republikë e barabartë me njësitë e tjera përbërëse të ish-Jugosllavisë.
Deklarata përmbante pesë pika themelore që e orientuan politikisht Kosovën drejt konceptit të shtetësisë. Ajo u pasua më 7 shtator 1990 me miratimin e Kushtetutës së Kaçanikut, që afirmoi themelet e rendit të ri juridik të Kosovës, dhe më pas me organizimin e Referendumit për Pavarësi në shtator të vitit 1991, i cili konfirmoi në mënyrë demokratike vullnetin politik të qytetarëve për pavarësi. Këto tri akte – Deklarata, Kushtetuta dhe Referendumi – përbëjnë shtyllat juridike dhe politike mbi të cilat u ndërtua shpallja formale e Pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008.
Ky akt i vitit 1990 shënoi një zhvlerësim të qartë të Rezolutës së Konferencës së Prizrenit të 10 korrikut 1945, përmes së cilës Serbia, pas anulimit të Rezolutës së Bujanit, kishte realizuar aneksimin e Kosovës. Në këtë mënyrë, Kosova sfidoi si në aspektin juridik ashtu edhe në atë politik dominimin serb dhe shprehu vendosmërinë për të dalë nga struktura e një federate që nuk i garantonte asnjë të drejtë të barabartë.
Sot, 2 Korriku kujtohet dhe nderohet si simbol i guximit politik, i vullnetit të palëkundur kolektiv dhe i aspiratës së përhershme për liri, demokraci dhe shtetësi. Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990 mbetet një ndër aktet më të rëndësishme në historinë moderne të Kosovës dhe një gur themeli në ndërtimin e shtetit të saj.
