Një nga malet më të larta të Himalajeve, Nanda Devi, fsheh një sekret nga epoka e Luftës së Ftohtë. Në vitin 1965, një mision i përbashkët midis CIA-s amerikane dhe inteligjencës indiane dështoi në mënyrë famëkeqe kur një pajisje spiune me energji bërthamore që synonte të monitoronte programin bërthamor të Kinës u zhduk në një stuhi dëbore.
Incidenti, i cili ngjalli frikën e një katastrofe bërthamore, ndryshoi përgjithmonë fatin e malit, i cili u mbyll plotësisht për publikun në vitin 1983, raporton Times of India .
Pse Nanda Devi është një mal i ndaluar?
Maja madhështore Nanda Devi, e cila ngrihet në 7,816 metra në shtetin indian të Uttarakhand, ka qenë e ndaluar për alpinistët dhe aventurierët për dekada të tëra. Shpjegimet zyrtare përmendin mbrojtjen e ekosistemit të brishtë dhe respektin për rëndësinë kulturore të malit. Megjithatë, arsyeja e vërtetë qëndron në ngjarjet dramatike të mesit të viteve 1960. Edhe pse qasja kontrollohet rreptësisht, përjashtime bëhen vetëm për operacionet ushtarake dhe ekspeditat shkencore të miratuara.
Spiunazhi i Luftës së Ftohtë në çatinë e botës
Fillimi i viteve gjashtëdhjetë u shënua nga tensionet e Luftës së Ftohtë. Kina po kryente teste bërthamore në provincën Xinjiang, India po rimëkëmbej nga lufta e vitit 1962 me Kinën dhe Shtetet e Bashkuara po kërkonin me dëshpërim një mënyrë për të monitoruar aktivitetet ushtarake të Kinës. Himalajet dolën si një vend ideal për vendosjen e një pajisjeje të sofistikuar përgjimi.
Për shkak të lartësisë ekstreme dhe kushteve të vështira, burimet konvencionale të energjisë ishin jashtë diskutimit, kështu që zgjidhja u gjet në një gjenerator termoelektrik radioizotopik (RTG) – një pajisje që prodhon energji me nxehtësinë e gjeneruar nga zbërthimi i plutoniumit.
Dështimi i misionit në një stuhi dëbore
Misioni i përbashkët i CIA-s dhe Byrosë së Inteligjencës (IB) të Indisë u drejtua nga një alpinist indian me përvojë, Kapiten Manmohan Singh Kohli. Në shtator të vitit 1965, ekipi mbërriti në rrëzë të Nanda Devit me pajisje të rënda, përfshirë një gjenerator me kapsula plutoniumi që peshonin rreth gjashtëdhjetë kilogramë. Pas javësh ngjitjeje të mundimshme, në mesin e tetorit ata arritën në Kampin IV, lart në kreshtën juglindore. Por pikërisht atëherë, mali tregoi temperamentin e tij. Një stuhi e papritur dhe e dhunshme dëbore ndaloi përparimin e mëtejshëm dhe rreziku i ortekëve u bë shumë i madh.
I përballur me kushte të pamundura, Kapiten Kohli mori vendimin e vështirë për të braktisur ngjitjen. Të sigurt se do të ktheheshin sapo të qetësohej moti, ata siguruan pajisjet e tyre dhe i lanë në mal. Megjithatë, kur ekspedita u kthye pranverën pasardhëse, në vitin 1966, ata u përballën me një tronditje. I gjithë pajisja, përfshirë kapsulat e rrezikshme të plutoniumit, ishte zhdukur pa lënë gjurmë. Besohet se një ortek e kishte tërhequr atë në thellësitë e akullnajës, duke ngritur frikën e një katastrofe ekologjike për shkak të ndotjes së mundshme të lumit Ganges.
Mbyllja e malit dhe heshtja e gjatë
Detajet e misionit të dështuar mbetën një sekret i ruajtur me kujdes për dekada të tëra. Ndërkohë, qasja në zonën e Nanda Devit u kufizua gjithnjë e më shumë dhe ekspeditat e huaja u ndaluan. Më në fund, në vitin 1983, qeveria indiane ndaloi zyrtarisht të gjitha ngjitjet, duke e shpallur të gjithë rajonin një zonë të ndjeshme ekologjikisht dhe nga ana e sigurisë. Operacioni i dështuar i spiunazhit në fakt vulosi fatin e malit.
Një mister që vazhdon të ekzistojë edhe sot e kësaj dite
Pavarësisht kërkimeve të shumta, pajisja e humbur dhe kapsulat e saj të plutoniumit nuk janë gjetur kurrë. Edhe pse deri më sot nuk janë regjistruar rrjedhje të konsiderueshme rrezatimi, kërcënimi ende ekziston, i fshehur diku thellë në akull. Edhe pse shumë detaje të misionit përfundimisht janë bërë publike, supozohet se e vërteta e plotë është ende e panjohur.
Operacioni Nanda Devi i vitit 1965 ishte një nga sipërmarrjet më ambicioze të Luftës së Ftohtë dhe përfundoi me dështim të plotë, duke lënë pas një mister të pazgjidhur dhe një kërcënim të qëndrueshëm ekologjik. Ngjarja ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si e shohim malin, duke e shndërruar atë në një simbol të intrigave të Luftës së Ftohtë dhe rëndësisë së ruajtjes së natyrës. Për alpinistët, shkencëtarët dhe historianët, Nanda Devi mbetet më shumë sesa një majë – është një mal që sfidoi pushtimin dhe mbajti sekretet e tij.
