Për një komunitet është e rëndësishme ruajtja e gjuhës dhe mësimi i saj nga brezat e rinj.
Në Qendrën e Gjuhëve në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës “Hasan Prishtina” është planifikuar të hapet një kurs, ku për herë të parë do të mësohet gjuha bazike rome.
Lindita Rugova, dekane në Fakultetin e Filologjisë, thotë se aktualisht gjithçka është në fazën e planifikimit.
“Unë e kam një ide ta hap një kurs të gjuhës rome, jo program, jo departament, një kurs në Qendrën e Gjuhëve, të cilën e kemi themeluar para dy vjetësh… Të fillojmë ndoshta në vjeshtë”, thotë Rugova për Radion Evropa e Lirë.
Ajo thotë se një mësimdhënës, i cili është gjuhëtar, pothuajse është siguruar.
Ministria e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit në Kosovë konfirmon për REL-in se numri i mësimdhënësve të komunitetit rom në Kosovë është dhjetë, por nuk është e qartë se çfarë niveli të shkollimit kanë ata.
Nga organizata “Roma Versitas” në Kosovë, qëllim i së cilës është integrimi dhe përfshirja e komunitetit përmes arsimit, thonë se sigurimi i mësimdhënësve për kursin e planifikuar, mund të jetë sfidues.
“Sa u përket gjuhëtarëve, e di që janë 2-3 romë me diplomë master në këtë fushë dhe ata kanë studiuar jashtë. Nuk ka asnjë mundësi që këta njerëz të studiojnë në Kosovë, sepse nuk ka një profil të tillë”, thotë për Radion Evropa e Lirë Avni Mustafa përfaqësues i organizatës “Roma Versitas”.
Ngjashëm shprehet edhe Bashkim Ibishi, drejtor ekzekutiv i OJQ-së Advancing Together, e cila merret me integrimin e komuniteteve në Kosovë.
“Janë tre mësimdhënës [të gjuhës rome] dhe këta kanë qenë të sponsorizuar nga organizatat ndërkombëtare, nuk kanë qenë të sponsorizuar nga buxheti i Kosovës”, thotë Ibishi për REL-in.
Mësimi i gjuhës rome është akredituar nga Ministria e Arsimit në Kosovë në vitin 2010, si mësim plotësues dhe zgjedhor për nxënësit e interesuar, vetëm në katër shkolla të Komunës së Prizrenit.
Nga kjo ministri kanë thënë se po bëjnë përpjekje që mësimi zgjedhor në gjuhën rome të zgjerohet edhe në komuna të tjera, përveç Prizrenit.
Kush do të mund ta ndjekë kursin?
Rugova thotë se kursi do të ofrohet për personat mbi moshën 18-vjeçare dhe se atë do të mund ta ndjekin kandidatë me prejardhje të ndryshme etnike.
“Ne do të kërkojmë që ta kemi [kursin] nga niveli fillestar, d.m.th. nga [niveli] A1. Në qoftë se nga kandidatët e interesuar paraqiten edhe ata që dinë pak, që dinë [për nivelin] A2 po e zëmë, jo A1, atëherë ne duhet të bisedojmë me profesorin e lëndës [dhe] profesori e propozon një program të lëndës dhe në bazë tij, ne vazhdojmë”, thotë Rugova për Radion Evropa e Lirë.
Gjuha rome në Kosovë ka 4 dialekte: Bugudziski, Arliski – dialekt që flitet më së shumti nga romët në Graçanicë, Gjilan dhe Kamenicë, pastaj dialekti Gurbecki që përdoret në Pejë dhe Mitrovicë, si dhe dialekti i romëve nga Prizreni, që përdoret kryesisht në media, thotë Mustafa nga organizata “Roma Versitas”.
“Jam pak i shqetësuar për kurrikulën apo plan-programin e kursit… Mendoj se na mungon pjesa gramatikore. Nuk jam i sigurt se cili dialekt do të përdoret”, thotë Mustafa.
Pozita e romëve në Kosovë
Sipas të dhënave nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2011, në Kosovë jetojnë mbi 8.800 romë.
Ata janë të shpërndarë kryesisht në komunat Ferizaj, Fushë Kosovë, Gjakovë, Pejë dhe Prizren.
Prej tyre ka shpesh ankesa për diskriminim si në shkollim, ashtu edhe në punësim.
Sipas të dhënave të publikuara në ueb-faqen e Zyrës për çështje të komuniteteve në kuadër të Zyrës së Kryeministrit të Kosovës, norma e papunësisë te komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian vlerësohet të jetë ndërmjet 90 për qind dhe 100 për qind.
Jetesën, ato kryesisht e sigurojnë duke bërë punë fizike.
Shkollimi fillor në Kosovë është i detyrueshëm, por, sipas të dhënave të Ministrisë së Arsimit, në vitin shkollor 2021/2022, atë e kanë braktisur 63 nxënës romë, ashkalinj dhe egjiptianë.
Mustafa, nga organizata “Roma Versitas”, u bën thirrje të rinjve që të marrin pjesë në kursin e gjuhës rome kur të hapet, pasi, sipas tij, ai do të jetë një mundësi e mirë për të mësuar për njëri-tjetrin dhe për të kuptuar vlerat e historisë së njëri-tjetrit.
“Nëse ekziston mundësia, atëherë pse të mos marrësh pjesë? Unë po i ftoj të gjithë njerëzit që janë të interesuar, të mësojnë për kulturën e romëve. Ata duhet ta kuptojnë gjuhën, në mënyrë që të mund të komunikojnë me ta, që të mund të jenë më afër romëve dhe të kuptojnë vërtet se cilat janë vlerat e tyre”, thotë Mustafa.
