Përdorimi i shpendëve grabitçarë për të gjuajtur dhelprat, ujqërit dhe gjitarët e tjerë të vegjël, ka qenë prej kohësh një formë tradicionale e gjuetisë në mesin e kazakëve dhe praktikohet ende sot, pasi gjuetarët e shqiponjave, të njohur si “Berkutchi”, prezantojnë zogjtë e tyre grabitqarë në një konkurs të mbajtur në rajonin Almaty.
Konkurrentë nga Kina dhe Mongolia, gjithashtu, iu bashkuan konkursit në fshatin Aqai Nusipbekov, ku fluturuan 70 shqiponja, duke mahnitur turmën e vëzhguesve të shpendëve pranë stepave të mbuluara me borë.
Turneu, Salburyn 2023, iu kushtua Sarsenbek Dauletbakovit, një vëzhgues zogjsh i cili u lind dhe u rrit në fshatin ku u zhvillua gara e gjuetisë këtë vit. Dauletbakovi luajti rol me rëndësi në ruajtjen e traditës së gjuetisë së shqiponjave.
Dita e hapjes së garës treditore të këtij viti, ishte e mbuluar me mjegull. Megjithatë, në ditën e dytë, reshjet e borës i mbuluan stepat me një shtresë të bardhë.
Për gjuetarët dhe shpendët e tyre, që udhëtonin nga larg, ishte e rëndësishme t’i lejonin zogjtë grabitçarë të shikonin terrenin e ri në të cilin do të konkurronin.
Një pjesëmarrës shihet duke e stërvitur shpendin e tij, i cili po e shijonte aq mirë mjedisin e ri, saqë u ngrit lart deri sa u lodh, dhe vetëm atëherë u kthye te pronari i tij që priste.
Shpendët grabitqarë
Shqiponja e rritur është një shpend i frikshëm dhe i madh me krahë të gjatë deri në dy metra. Gjatësia e kthetrave të saj mund të shtrihet në rreth 7 centimetra. Shqiponjat njihen për aftësitë e tyre mbresëlënëse fluturuese, të afta për të arritur shpejtësi mbi 300 kilometra në orë.
Para fillimit të garës, njerëzit paralajmërohen se është e rrezikshme t’u afrohen këtyre shpendëve grabitqarë dhe se fotot duhet të bëhen gjithmonë nga larg. Një shqiponjë mund të hidhet mbi një kalimtar rasti kur ai është në kërkim të ushqimit ose kur emocionohet.
Trajnimi
Hapi i parë në procesin e stërvitjes është kapja e një shqiponje të re, zakonisht një shqiponjë e artë, në natyrë. Këto shqiponja do të zhvillojnë një lidhje të fortë me trajnuesit e tyre njerëz ndërsa rriten dhe mësohen. Qëllimi i trajnimit është t’i kushtëzojë shqiponjat që të fluturojnë drejt dorezës së trajnerit, të gjuajnë dhe t’u binden udhëzimeve.
Gara
Faza e parë e konkursit vlerëson reagimin e zogjve ndaj urdhrave të gjuetarëve të tyre. I pozicionuar në majë të një kodre aty pranë, një asistent e lëshon zogun. Sfida e zogut është të identifikojë thirrjen e mjeshtrit të tij nga larg dhe të kthehet menjëherë te gjahtari, i cili qëndron në qendër të një rrethi me gurë. Përfundimi me sukses i kësaj detyre i lejon shqiponjës të përparojë në fazën tjetër të garës.
Një pjesë tjetër e konkursit vlerëson aftësitë e gjuetisë së shqiponjës, veçanërisht aftësinë e saj për të kapur prenë. Një copë leshi ose lëkure është ngjitur në një fije dhe rrotullohet për të imituar prenë. Shqiponja stërvitet të zhytet, të kapë prenë dhe të kthehet te gjahtari me urdhër. Nëse e kryen me sukses këtë detyrë, ajo kalon në finalen e turneut.
Gjuetia me shqiponjat e arta është një ndjekje e shtrenjtë. Një shqiponjë mund të kushtojë disa mijëra dollarë, varësisht nga mosha, madhësia dhe gjinia e saj. Shqiponjat femra kushtojnë më shumë, pasi janë më të mëdha dhe konsiderohen gjuetare më të mira.
“Gjuetarët tanë jo vetëm që ua mësojnë këto aftësi, por veprojnë si trajnerë”, tha Didar Bodes, një nga organizatorët e turneut. “Sigurisht, ka nga ata që kapin zogj, shkojnë në festa dhe konkurrojnë”, shtoi ai.
“Në të ardhmen, ne do të donim që gjuetarët të punonin në aeroport, ku do t’i stërvitnin shqiponjat për t’i larguar zogjtë nga fusha ajrore. Kjo praktikë është e përhapur në Evropë. Pse nuk e prezantojmë atë?”, tha Bodes.
“Ne kemi biseduar me ornitologë të huaj (studiues të shpendëve) dhe tani po krijojmë një program për ta prezantuar këtë aftësi në Kazakistan”.
Finalet
Faza e fundit e turneut është të vlerësohet se si gjuetarët i stërvitin shqiponjat e tyre për të kapur prenë të gjallë. Sipas Didar Bodes, fituesi duhet të plotësojë disa kushte. Para së gjithash, ai shikon shpejtësinë, bukurinë dhe sjelljen e veçantë të shqiponjës gjatë gjuetisë. Gjithashtu, gjahtari kërkohet që të jetë i veshur me veshje tradicionale.
Megjithëse stërvitësit përpiqen t’i shpëtojnë lepujt nga vrasja, normalisht është tepër vonë.
Gjatë konkursit, u ndërtuan disa yurtë (tenda të lëvizshme në formë rrethore) për vëzhguesit e shpendëve dhe spektatorët që të ngroheshin, të pinin çaj të nxehtë dhe të shijonin një drekë me ushqim tradicional kazak.
“Ne therëm tetë dele dhe tre kuaj për këtë garë”, tha Tursyn, një banor i Akai Nusipbekovit. Ai, gjithashtu, organizoi ngritjen e tendave dhe ushqimin për turneun.
Tre fitues u shpallën gjatë konkursit të këtij viti, të gjithë me origjinë nga Kazakistani.
Vendasit shpresojnë që turneu të rikthehet vitin e ardhshëm, duke sjellë më shumë turistë dhe para shumë të nevojshme, duke nderuar gjithashtu një traditë të gjatë të popullit nomad që ka jetuar në këto stepa për mijëra vjet.
