Pse Rusia e lidh Kosovën me Ukrainën?

U diskutua edhe për kuptimin e deklaratës së ambasadorit rus në Beograd, Bochan-Kharchenko, se problemi i Kosovës do të zgjidhet kur të ndryshojnë rrethanat gjeopolitike, nëse Moska ka ndërmend ta zgjidhë atë në një paketë me Ukrainën, si dhe çfarë mesazhin që administrata amerikane po i dërgon Beogradit duke miratuar blerjen e raketave antitank Javelin (Javelin) shumë efektive dhe çfarë ngjashmërish ka me politikën amerikane në Bosnje dhe Hercegovinë menjëherë pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Dejtonit.

Omer Karabeg : Duket se Miroslav Lajçak, i dërguari special i Bashkimit Evropian për dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, është i vetmi i kënaqur me zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit. Ai thotë se ka progres në zbatimin e asaj marrëveshjeje, ndërsa presidenti i Serbisë Vuçiq dhe kryeministri i Kosovës, Kurti, akuzojnë njëri-tjetrin për moszbatim të marrëveshjes. Cili eshte mendimi juaj? Ndonjë përparim?

Milan Krstiq : Nga pikëpamja e Bashkimit Evropian, ka padyshim disa argumente që tregojnë se ka pasur një ndryshim pozitiv. Një prej tyre është fakti se muajin e kaluar Beogradi ka njohur zyrtarisht targat e veturave të Kosovës. Në anën tjetër, indikacionet se mund të ketë një përshkallëzim shtesë nëse transaksioni i pagesës në dinarë, i cili aktualisht kryhet në Kosovë përmes Postës së Kursimeve, si dhe gara e armatimeve ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, tregojnë se terreni për më tej. zbatimi nuk është i favorshëm.

Në periudhën e ardhshme fokusi do të jetë në draft-statutin e Unionit të Komunave me shumicë serbe, i cili me gjasë do të shkojë në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës, dhe zbatueshmëria e Marrëveshjes së Brukselit dhe Marrëveshjes së Ohrit për zbatimin e saj mund të varet. mbi fatin e atij dokumenti. Optimizmi i Lajçakut bazohet pjesërisht në fakte sepse padyshim që ka disa zhvillime, por ka shumë më tepër sfida dhe nuk e ndaj optimizmin se zbatimi është i sigurt.

Lulzim Peci : Mendoj se Lajçaku duhet të jetë optimist, por situata nuk është shumë optimiste. Të dy palët tani po bëjnë atë që është dashur të bëhet më parë, nuk ka përparim sa i përket Marrëveshjes së Ohrit. Beogradi ka frikë se Prishtina nuk do ta zbatojë obligimin për formimin e Bashkësisë së Komunave me shumicë serbe, kurse Prishtina se Serbia nuk do ta zbatojë të gjithë marrëveshjen, që nënkupton njohjen de facto të Kosovës.

Situata është bërë edhe më e vështirë dhe e ndërlikuar pas letrës që kryeministrja e Serbisë, Ana Brnabiq i ka dërguar Brukselit. Ajo letër de facto dhe de iure nënkupton tërheqjen e Serbisë nga Marrëveshja e Ohrit. Kështu kuptohet në Prishtinë. Brukseli dhe Uashingtoni thonë se marrëveshja duhet të zbatohet sepse Beogradi dhe Prishtina kanë rënë dakord për të. Marrëveshja e Ohrit ka dy shtylla. Bëhet fjalë për Bashkimin e Komunave me shumicë serbe dhe njohjen de facto të Kosovës.

Njohja faktike

Karabeg : Serbia pranoi targat e Kosovës, që dikur gati sa nuk shkaktoi luftë, u arrit marrëveshja për energjinë, serbët e veriut të Kosovës që nuk e paguajnë rrymën për më shumë se 20 vjet, tani do ta paguajnë, Beograd pranoi që serbët e Kosovës të shkojnë në zgjedhjet lokale. Raportuesja e Parlamentit Evropian për Kosovën, Viola von Cramon, pranimin e targave e sheh si një hap drejt njohjes faktike të Kosovës, ndërsa kryeministrja e Serbisë, Ana Brnabiq, në një letër dërguar Bashkimit Evropian në mesi i muajit të kaluar, thotë se nuk do të ketë njohje de facto, as de iure. Çfarë po ndodh në të vërtetë?

Krstiq : Mendoj se përdorimi i termit njohje de facto është mjaft për të ardhur keq. Duke këmbëngulur në termin njohje de facto – Ursula von der Leyen, presidentja e Komisionit Evropian, ishte e para që e deklaroi këtë në fund të tetorit të vitit të kaluar gjatë vizitës së saj në Prishtinë, kur deklaroi se Serbia duhet ta njohë de facto Kosovën. duke e bërë të vështirë për Beogradin zbatimin e marrëveshjes .

Njohja de facto është një term politik, jo një term juridik ndërkombëtar. Nga pikëpamja e së drejtës ndërkombëtare, ekziston vetëm njohje de iure. Interpretimi i njohjes de facto ndryshon. Qeveria në Beograd tenton t’i paraqesë kompromise si diçka që nuk përfaqëson njohje de facto, ndërsa qeveria në Prishtinë i paraqet si njohje de facto. Nuk ka asnjë masë me të cilën mund ta përcaktojmë saktësisht këtë, përveç nëse do të ndodhte anëtarësimi i Kosovës në Kombet e Bashkuara, që nënkupton nivelin më të lartë të mundshëm të konfirmimit ndërkombëtar të sovranitetit dhe shtetësisë së një vendi. Beogradi, megjithatë, tha se është dakord me gjithçka përveç anëtarësimit të Kosovës në Kombet e Bashkuara. Kjo ishte deklarata gojore e presidentit Vuçiq, fillimisht në Bruksel, e më pas në Ohër.

Unë mendoj se Bashkimi Evropian nuk duhet të përdorë termin njohje de facto, por duhet t’u lërë të dyja palëve mundësinë që të interpretojnë kompromiset në një mënyrë që të jetë e pranueshme për opinionin e tyre publik. Bashkimi Evropian e përdori atë term në një kontekst specifik pas ngjarjeve në Banjskë kur në njëfarë mënyre donte të takohej me Prishtinën sepse në Kosovë konsiderohet se pranimi i Bashkimit të Komunave Serbe është një kompromis i madh që duhet ta bëjë qeveria në Prishtinë. Sidomos duke pasur parasysh se Albin Kurti e ndërtoi platformën e tij politike kryesisht në faktin se nuk dëshiron ta zbatojë këtë aspekt të marrëveshjes, e cila, siç tha z. Peci, është një nga dy shtyllat kyçe për zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit.

Karabeg : Zoti Peci, a mendoni se duhet përdorur termi njohje de facto?

Peci : Mendoj se e gjithë marrëveshja ishte në atë frymë. Sepse marrëveshja u bë pak a shumë sipas modelit të dy Gjermanive. Në bazë të atij modeli është bërë propozimi franko-gjerman, i cili është baza e Marrëveshjes së Ohrit. Në atë marrëveshje shkruhet se Serbia nuk do të krijojë probleme kur është fjala për përfshirjen e Kosovës në organizatat ndërkombëtare.

Mirëpo, në letrën që kryeministrja Brnabiq i ka dërguar Brukselit, shkruhet se Serbia nuk do ta njohë as integritetin territorial të Kosovës. Prandaj them se Serbia de facto dhe de iure po tërhiqet nga Marrëveshja e Ohrit. Kjo është krejtësisht kundër frymës së pajtimit, që është thelbi i marrëveshjes si në Bruksel ashtu edhe në Ohër. Ne e dimë se Kosova – edhe nëse Serbia pranon – nuk mund të bëhet anëtare e Kombeve të Bashkuara për shkak të Rusisë.

Vëmendje duhet t’i kushtohet asaj që tha këto ditë në Beograd ambasadorja rus Bochan-Kharchenko, e cila tha se çështja e Kosovës do të zgjidhet në mënyrën e duhur kur të ndryshojnë rrethanat gjeopolitike. Kjo do të thotë se Rusia dëshiron ta vendosë Kosovën në tavolinë së bashku me Ukrainën dhe Gjeorgjinë. Kjo është llogaritja e Rusisë. Mendoj se mesazhi nga letra e kryeministres Brnabić se Serbia nuk do ta njohë integritetin territorial të Kosovës pak a shumë shkon në drejtim të politikës së jashtme ruse.

Interesi rus

Krstiq : Mendoj se letra e kryeministres Brnabiq është shfaqur në një kontekst specifik disa ditë para zgjedhjeve në Serbi. Ajo që Vuçiq tha në fillim të vitit të kaluar u përsërit, përkatësisht se Beogradi nuk do ta njohë Kosovën. Letra vetëm shtonte se nuk ka as njohje de facto dhe de iure. Është thënë qartë se anëtarësimi i Kosovës në Kombet e Bashkuara është i papranueshëm për Beogradin, gjë që siç thashë Vuçiq e deklaroi edhe në Bruksel edhe në Ohër.

Pra, nuk ka asgjë të re në atë letër. Vetëm retorika është disi më e mprehtë. Ajo letër duhet parë në kontekstin e zgjedhjeve, duhet ta kishte larguar vëmendjen nga ajo që pasoi shumë shpejt pas zgjedhjeve, që ishte pranimi i targave të veturave të Kosovës. Nuk mendoj se kjo po heq dorë nga zbatimi i marrëveshjes së Ohrit.

Zbatimi është i mundur edhe me rezervimin që Beogradi bëri të ditur që në fillim. Nuk besoj se letra e kryeministrit drejtuar Brukselit ndryshon diçka, edhe pse pajtohem se do të ndikojë negativisht në opinionin publik në Prishtinë, ashtu siç ndikojnë deklaratat dhe aktet e njëanshme të Aljbin Kurtit dhe autoriteteve në Prishtinë në opinionin publik në Beograd.

Karabeg : Dhe si e interpretoni deklaratën e ambasadorit rus Bocan-Kharchenko?

Krstiq : Ambasadori rus flet për rënien e fuqisë së Perëndimit dhe ristrukturimin e rendit politik në nivel global, në të cilin do të kishte më shumë drejtësi për Serbinë. Ai po i dërgon mesazh opinionit publik në Serbi se është e dobishme të pritet një zgjidhje për problemin e Kosovës. Por ai nuk tha në mënyrë eksplicite se Kosova është Serbi, as nuk duhet të mbrohet sovraniteti i Serbisë, por se çdo zgjidhje me të cilën Beogradi nuk pajtohet është jashtë diskutimit.

Rusia do të ishte shumë e lumtur të lidhte Ukrainën me çështjen e Kosovës, por kjo nuk do të thotë se do të ishte domosdoshmërisht në anën e kërkesave maksimale të Beogradit. Mendoj se ajo do të ishte e gatshme të mbështeste një lloj kompromisi nëse do të kishte pasoja pozitive në zgjidhjen e çështjes në Ukrainë, që është prioriteti i parë i Rusisë.

Peci : Rusia kujdeset për interesat e veta. Nuk është në interesin e saj që situata në Ballkan të jetë e qëndrueshme. Moska dëshiron që Perëndimi të jetë më i angazhuar në Ballkan në një kohë kur është e fokusuar në Ukrainë. Kjo politikë është e qartë. Rusia nuk mbështeti as marrëveshjet e Brukselit dhe as të Ohrit. Kur Serbia bie dakord për diçka që nuk është në interesin e Rusisë, Moska nuk do ta pranojë atë.

Në këtë kontekst, mendoj se është keq që Serbia i dërgoi një letër Brukselit. Nuk është një deklaratë, është një letër zyrtare. Prandaj thashë se Serbia de facto dhe de iure po tërhiqet nga Marrëveshja e Ohrit. Se si e shohin Brukseli dhe Uashingtoni është një çështje tjetër. Unë mendoj se strategjia e tyre është të zbatojnë marrëveshjen në heshtje. Nuk e di sa do të kenë sukses në këtë.

Tanke dhe raketa antitank

Karabeg : Këto ditë u njoftua se Shtetet e Bashkuara të Amerikës miratuan blerjen e raketave antitank Javelin me efikasitet të lartë për Kosovën. Presidenti i Serbisë, Vuçiq, tha se ky është një zhgënjim i madh për Serbinë. Çfarë donte t’i thoshte Uashingtoni Beogradit?

Krstiq : Kjo ndoshta është pasojë e një lloj rikalibrimi të qasjes amerikane pas Banjskës, ku fillimisht nuk kishte presion të konsiderueshëm ndaj Beogradit, por është e qartë se tani do të ketë një fokus më të madh të Uashingtonit në armatosjen e Forcave të Sigurisë së Kosovës.

Nuk mendoj se asnjë lloj armatimi është i mirë në këtë pikë për shkak të frikës që krijohet nga të dyja palët. Nuk kontribuon në qetësimin e tensionit, por logjika amerikane për momentin është të balancojë aktorët në terren.

Peci : Mendoj se vendimi amerikan është pasojë e situatës së re në veri të Kosovës dhe armatimit masiv të Serbisë nga viti 2022. Amerika dëshiron të vendosë një farë, siç thuhet në anglisht, parandalim të ndërsjellë ndërmjet Kosovës dhe Serbisë – se Serbisë i kushton shtrenjtë nëse përpiqet të sulmojë Kosovën dhe se Kosova nuk ka kapacitet për të sulmuar Serbinë.

Karabeg : Mendoni se logjika është si vijon – nëse Serbia blen tanke, atëherë Kosova duhet të pajiset me raketa efektive antitank.

Peci : Ashtu është, ta mbrojmë Kosovën nga armët që po blen Serbia. Kjo nuk është logjikë e keqe. Kjo është bërë edhe në Bosnje dhe Hercegovinë pas Dejtonit. Në atë kohë, administrata amerikane vendosi të forcojë Ushtrinë e Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës në një nivel të tillë që Ushtria e Republikës Srpska të kuptojë se nuk mund ta sulmojë Federatën dhe se në të njëjtën kohë Federata nuk e ka të tillë. fuqi ushtarake që mund të sulmojë Republikën Srpska.

Ai proces u drejtua nga diplomati amerikan James Dobbins, dhe kështu u vendos një ekuilibër ushtarak në Bosnje dhe Hercegovinë. Në thelb, ajo ishte garantuesi i paqes në Bosnje dhe Hercegovinë. Mendoj se Amerika tani dëshiron të vendosë një ekuilibër të tillë ushtarak në marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.

Kufizim i dështuar

Karabeg : I dërguari special Lajçak tha se pret që Marrëveshja e Ohrit të zyrtarizohet deri në fund të janarit. Çfarë nënkuptohet me formalizimin? A është nënshkrim formal i marrëveshjes sepse Vuçiq ka refuzuar ta nënshkruajë deri më tani?

Krstiq : Nuk mendoj se pritet një nënshkrim formal, duke pasur parasysh rezervën që Vuçiq ka shprehur që në fillim në lidhje me anëtarësimin e Kosovës në Kombet e Bashkuara. Ai mund të nënshkruante vetëm një dokument në të cilin do të kishte një rezervë të tillë me shkrim. Mendoj se bëhet fjalë për zbatimin e mëtutjeshëm, para së gjithash, kur bëhet fjalë për zyrtarizimin e Statutit të Bashkimit të Komunave me shumicë serbe, me një deklaratë të qartë të synimit të të dyja palëve për të zbatuar atë që ishte përcaktuar në udhërrëfyesin nga Ohër.

Përndryshe, mendoj se të dyja palët kanë interes për ta vështirësuar. Kryeministri i Kosovës, Kurti, nuk dëshiron asnjë bashkim funksional të komunave me shumicë serbe dhe tani ka gjasa që ta radikalizojë situatën duke ndaluar funksionimin e Bankës së Kursimeve Postare, e cila do të çojë në pamundësinë e punës së institucionet arsimore dhe shëndetësore serbe. Kjo do të krijojë një vakum dhe një vështirësi të madhe për serbët në Kosovë të cilët nuk do të mund të marrin paga në territorin e Kosovës, por do të duhet të shkojnë në Serbi.

Sa i përket Serbisë, Beogradi me siguri pret ndryshime të mundshme, kryesisht në Uashington. Kjo nuk do të thotë se nëse Donald Trump fiton, administrata amerikane do të kishte një politikë afatgjatë të ndryshme ndaj shtetësisë së Kosovës. Për Uashingtonin, Kosova është një shtet i pavarur, por gjatë administratës së Trump kemi pasur mundësinë të shohim një qasje disi më fleksibël.

Përderisa këshilltari për sigurinë kombëtare ishte John Bolton (John), madje kishte edhe opsionin e demarkacionit, që ishte joshëse për Beogradin, gjë që u pa nga deklaratat e Vuçiqit dhe (Ivica) Daçiqit, por edhe për (Hašim) Thaçin – në atë moment një aktor kyç në Prishtinë. Me dorëheqjen e Boltonit, largimin e Thaçit në burg dhe ardhjen në pushtet të Kurtit, ajo shkoi ad acta, por besoj se Beogradi ende shpreson në transformimin përfundimtar të qëndrimit të Uashingtonit dhe mundësinë për të marrë diçka më shumë se sa ka në. momenti.

Peci : Mendoj se deklarata e Lajçakut nënkupton zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit. Nëse të dyja palët kanë vullnet të mirë, ai mund të zbatohet brenda një kohe të arsyeshme. Në thelb, ka dy ose tre gjëra që duhen bërë. E para ka të bëjë me Bashkësinë e Komunave me shumicë serbe. Drafti i statutit të saj fillimisht duhet të shqyrtohet në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës dhe më pas të fillojë formimi i tij.

Paralelisht me këtë duhet të zgjidhet edhe çështja e zgjedhjeve në veri të Kosovës, sepse Komuniteti nuk mund të formohet pa zgjedhje, duke qenë se qendra e tij do të jetë në Mitrovicën e Veriut. Duhet të njihen edhe pasaportat, të krijohen misione speciale apo përfaqësi të përhershme në Prishtinë dhe Beograd dhe të zgjidhet çështja e Kishës Ortodokse Serbe.

Gjithçka mund të bëhet deri në qershor nëse ka vullnet të mirë nga të dyja palët, por nuk mendoj se ka. E përsëris, është problem i madh që ajo letër është dërguar në Bruksel. Kështu shihet në Prishtinë.

Karrota evropiane

Karabeg : Bashkimi Evropian ka njoftuar se detyrimet nga Marrëveshja e Ohrit do të bëhen pjesë e negociatave për anëtarësimin e Serbisë në Bashkimin Evropian. A do të thotë kjo se Serbia nuk do të mund të hyjë në Bashkimin Evropian derisa të normalizojë marrëdhëniet me Kosovën?

Krstiq : Kjo ka qenë e qartë për disa kohë. Kur shikoni historinë e dialogut ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, në periudhën 2013-2017, Beogradit i është dashur të bëjë kompromise për të përparuar në integrimet evropiane. Tani, Beogradi nuk po bën kompromise për hir të përparimit të shpejtë drejt Bashkimit Evropian, por për të treguar veten si një aktor konstruktiv ndaj Perëndimit për të larguar vëmendjen nga problemet e brendshme në kontekstin e zgjedhjeve dhe për të mos pasur probleme në politika ndaj Rusisë.

Beogradi i jep Perëndimit atë që pret në radhë të parë, përkatësisht kompromise në lidhje me Kosovën, dhe blen mundësinë për të vazhduar politikën e balancimit. Ky është një ndryshim në krahasim me periudhën nga viti 2013 deri në vitin 2017, kur kompromiset lidheshin drejtpërdrejt me progresin në procesin e integrimit evropian.

Kjo është për shkak të dy gjërave. Njëra është e brendshme, pra stagnimi në reformat në Serbi, dhe tjetra është e jashtme – kriza e besueshmërisë së integrimit evropian. Nuk ka një plan të ri Marshall për rajonin që është shpallur, por vetëm një ristrukturim i fondeve ekzistuese të akorduara për rajonin. Bashkimi Evropian nuk po i dërgon mesazhe të mira rajonit.

Le të shohim rastin e Maqedonisë së Veriut. Edhe pse bëri një kompromis për emrin e vendit, rruga e saj drejt Bashkimit Evropian është ende e bllokuar. Ende nuk ka një perspektivë të besueshme për anëtarësim në Bashkimin Evropian të Serbisë dhe vendeve të tjera të rajonit. Karota e integrimit evropian është gjithnjë e më pak një nxitje për të bërë kompromise.

Peci : Përparimi i Serbisë drejt Bashkimit Evropian është tërësisht simbolik. Presidenti Vuçiq e di se pranimi i Serbisë në Bashkimin Evropian nuk është një çështje që do të vijë në tryezë gjatë mandatit të tij dhe për këtë arsye ai nuk ka vullnet për të bërë kompromise për të.

Situata mund të ndryshohet vetëm me presion të drejtpërdrejtë nga Perëndimi ndaj Serbisë, por edhe ndaj Kosovës. Shkopi i presionit është shumë më i fortë dhe më efektiv se sa karota e perspektivës evropiane për sa i përket Serbisë dhe Kosovës. Pranimi në Bashkimin Evropian është jashtë mandatit të pushtetarëve të sotëm në Beograd dhe Prishtinë.

Karabeg : Si përfundim, cili është fati i Marrëveshjes së Ohrit?

Krstiq : Në periudhën e ardhshme pres vazhdimin e zbatimit të qetë të disa dispozitave të saj, por nuk besoj se aspektet kurorëzuese të kësaj marrëveshjeje do të zbatohen në kohën e duhur. Procesi do të marrë pak kohë. Shpresoj vetëm të mos përshkallëzohet, gjë që ka potencial. Stabilizimi është në interesin e të gjithëve, veçanërisht të komunitetit serb në Kosovë, i cili është më i kërcënuari për momentin. Ajo është viktima më e madhe si e shtrëngimit të Beogradit ashtu edhe e politikës së njëanshme të Prishtinës.

Peci : Nuk jam optimist. Mendoj se disa dispozita të kësaj marrëveshjeje do të zbatohen në heshtje, por nuk pres që marrëveshja të zbatohet plotësisht derisa të hyjnë administratat e reja evropiane dhe amerikane. Nëse kjo do të ndodhë më shpejt varet nga presioni i Perëndimit. Nëse Perëndimi fillon me masa të ashpra, jo përmes Bashkimit Evropian por dypalësh, ka disa mundësi që marrëveshja të zbatohet. Por kam frikë se strategjia aktuale e Perëndimit është të mbajë nën kontroll konfliktin e mundshëm. Asgjë më shumë se kaq.