Historiani nga Serbia, Milivoj Beslin, thotë se Beogradi synon që përmes themelimit të Asociacionit të vazhdojë të thellojë idenë e ndarjes territoriale të Kosovës. Në një intervistë për Radio Kosovën ai thotë se shtetet perëndimore do të vazhdojnë të insistojnë në themelimin e Asociacionit, por besoj që nuk do ta bëjnë atë lloj të gabimit, që e kanë bërë me Republikën Serbe.
Radio Kosova: Serbët në Kosovë kanë të drejta kushtetuese që konsiderohen normale për një shtet demokratik. Krijimi i një asociacioni të komunave me shumicë serbe a do ta thellojë më tej ndarjen etnike?
Milivoj Beslin: Nuk ka dyshim që politika në Serbi ka për qëllim që përmes Asociacionit të komunave me shumicë serbe të bëjë ndarjen e Kosovës. Qëllimi i këtij asociacioni, sipas asaj si e sheh qeveria në Beograd, strategët e saj, nuk është ruajtja e serbëve në Kosovë, por është cementimi i vazhdueshëm i ndarjes së Kosovës. Qëllimi i qeverisë, qëllimi i Vuçiqit, është ndarja e Kosovës. Vuçiq dikur kishte gjetur mbështetjen edhe në Kosovë për idenë e ndarjes. Por tani meqë qeveria aktuale e Kosovës, nuk e përkrah këtë ide, dhe më nuk mund të vazhdohet me diskursin e ndarjes së Kosovës, duhet thënë që edhe SHBA-ja dhe Gjermani kanë thënë se nuk do të ketë ndarje të Kosovës. Pas tërë kësaj, tani Beogradi synon që përmes themelimit të Asociacionit të vazhdojë të thellojë idenë e ndarjes territoriale të Kosovës, në mënyrë që në një kohë të përshtatshme, kur edhe mund të ndërrojnë rrethanat e politikës globale apo rajonale, të realizohet ideja e ndarjes territoriale të Kosovës.
Radio Kosova: Një marrëveshje e një dekade më parë, e cila as nuk u ratifikua nga të dyja palët, dhe vështirë shtyhej nga Bashkimi Evropian, a mendoni se më në fund duhet të jetë një pikë kthese në negociatat e ngadalta ndërmjet Kosovës dhe Serbisë në momentin që Shtetet e Bashkuara i janë bashkuar korit për Asociacionin?
Milivoj Beslin: Si t’ju them, Aleksandër Vuçiq udhëheq bisedimet, por në të vërtetë për shkak të karakterit të qeverisjes së tij, e cila është autoritare, dhe ka kontroll mbi mediet, njerëzit këtu as nuk e kanë idenë se çfarë ndodh në ato bisedime, ata nuk janë as të informuar. Tani as vetë Vuçiqi nuk ishte i hapur gjatë fjalimit të tij në parlament, madje nuk ka treguar asgjë as për planin franko-gjerman dhe zgjidhjen e problemit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Pra, njerëzit janë shumë pak të informuar rreth kësaj teme. E tash kur flasim për angazhimin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në këtë kohë SHBA po luan me Aleksandër Vuçiqin sikur ai të ishte faktor në rajon. Nëse i shihni diplomatët amerikanë, duke filluar nga Eskobari e deri tek ambasadori amerikan në Beograd, Krisofer Hill, se si i qasen ata Vuçiqit dhe si bisedojnë më kryeministrin Albin Kurti duke i thënë se nëse nuk e formon asociacionin tani, ato do të gjejnë partnerë të tjerë për ta formuar, tregon se SHBA edhe pse formalisht e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, ata nuk e respektojnë sa duhet sovranitetin e saj. Në anën tjetër duket sikur presidenti serb kënaqet, të paktën kështu duket në publik, sepse unë nuk jam faktor për ta ditur pjesën e prapaskenave, me mbështetjen jo të plotë, bile do e quaja të zbrazët të SHBA-së. Prandaj, mendoj që kjo mbështetje e diplomacisë amerikane ndaj presidentit serb, duke insistuar që të formohet asociacioni, mendoj që është pjesë e asaj që pastaj Vuçiq ta njohë pavarësinë e Kosovës dhe mendoj që kjo është një lloj tregtie. Edhe vetë Vuçiqi, për opinionin e brendshëm ka paralajmëruar se do e pranojë planin franko-gjerman, që tashmë është plan i unifikuar i vendeve të BE-së dhe SHBA-së. Amerikanët janë pragmatikë, ata mendojnë që deri në një masë të dyja palët duhet të bëjnë kompromise. Edhe për Vuçiqin është e vështirë të pranohet pavarësia e Kosovës, për shkak edhe të opinionit të brendshëm që e ka krijuar ai vetë, prandaj themelimi i asociacionit shihet si një kompromis i pranueshëm. Por natyrisht Serbisë i janë premtuar edhe privilegje të tjera, siç është përshpejtimi i integrimit në BE.
Radio Kosova: Komuniteti ndërkombëtar po e kritikon dhe po përpiqet ta frenojë Milorad Dodikun dhe Republikën Srbska në Bosnjë që të shkëputet, ndërkohë që po e shtyjnë Kosovën ta formojë këtë asociacion. Çfarë mund të prodhojë ky korrelacion politik ?
Milivoj Beslin: Në fund mendoj që një lloj asociacioni do të formohet, kjo parashikohet edhe më planin franko-gjerman. Kryeministri Albin Kurti e ka konfirmuar se pala kosovare do ta pranojë këtë plan. Çelësi është tek ai që do e mbikëqyr Asociacionin. Pra, nuk është shumë e rëndësishme, nëse është Asociacioni i komunave serbe apo me shumicë serbe, sepse do të gjendet një formë që ajo të pranohet, por pika thelbësore është që kush do ta mbikëqyrë këtë asociacion. A do të jetë asociacioni një bashkësi e qytetarëve apo do të ketë kompetenca të përcaktuara që janë privilegje shtetërore, që i lejohen një komuniteti të caktuar në veri të Kosovës, me reputacion të njëjtë si Republika Serbe në Bosnjë-Hercegovinë. Shtetet Perëndimore do të vazhdojë të insistojnë në themelimin e Asociacionit, por besoj që nuk do të bëjë atë lloj të gabimit, që e ka bërë me Republikën Serbe, e cila sot është vetëm faktor destabilizues i rajonit. Nëse e themeloni një asociacion që do t’i ketë privilegjet shtetërore, ju keni krijuar një konflikt të ftohtë. Marrëveshja e Dejtonit është e tillë. Ndonëse është menduar si nja plan demokratik evropian, në kontekstin tonë, të Ballkanit, dhe me politikat separatiste të Milorad Dodikut, Marrëveshja e Dejtonit, nuk është më ai plani demokratik evropian, por është një konflikt i ngrirë. Pra, nëse themeloni asociacion me privilegje shtetërore, atëherë ju nuk e keni zgjidhur fare problemin e veriut, ju keni krijuar një konflikt të ngrirë, i cili mund të shpërthejë në çdo moment.
Radio Kosova: Serbia madje mori statusin e kandidatit edhe pse nuk e kishte të zgjidhur çështjen e kufijve. Një hap tjetër me asociacionin serb a do të përbënte kërcënim për integrimin dhe paqen?
Milivoj Beslin: Siç ju thashë edhe më herët e tëra do të varet se cilat do të jenë kompetencat dhe privilegjet e këtij asociacioni. Pra, nëse do të merret për shembull modeli i Bosnjës, atëherë kjo është luftë e ngrirë. Që tani po shihen edhe reagimet e komuniteteve të tjera në rajon. Unë tani kam vërejtur se edhe disa pakica të tjera në Serbi kanë filluar të kërkojnë asociacion të tillë brenda Serbisë. Pra, ky është një sinjal që format e tilla të asociacioneve mund të jenë faktorë destabiliteti në rajon. Por nëse shikohet dhe veprohet me mençuri, dhe nëse asociacioni ka për qëllim vetëm mbrojtjen e të drejtave të serbëve në Kosovë, e jo krijimin e një shteti paralel në territorin e Kosovës, atëherë kjo mund të jetë edhe një zgjidhje progresive. E tëra varet nga përgjegjësitë që do t’i ketë ky asociacion.
Radio Kosova: Dëshmitarët thonë se presioni ndërkombëtar ndaj Kosovës, por edhe ndaj Serbisë, për të pranuar planin franko-gjerman është rritur kohëve të fundit. Madje kohëve të fundit ka pasur edhe deklarata dhe aludime nga intelektualë në Serbi se vetë Serbia duhet ta pranojë këtë plan. A prisni ndryshim të qëndrimit të Serbisë për këtë çështje dhe cili do të jetë sipas jush përfundimi i dialogut Prishtinë-Beograd?
Milivoj Beslin: Aleksandër Vuçiq nuk ka thënë që nuk do e pranojë planin franko-gjerman. Nga e tëra që kam lexuar, ai nuk e ka thënë një jo të qartë, nuk ka thënë as po të qartë. Unë mendoj që në këto rrethana askush nuk e ka luksin që të thotë jo. Unë mendoj që Vuçiqi, shpreson që Kurti t’i thotë jo këtij propozimi. Unë mendoj që ai nuk do ta refuzojë, por mund të kërkojë diçka shtesë. Ai në një mënyrë është duke e përgatitur edhe opinionin publik në Serbi se nëse e refuzojnë planin franko-gjerman kjo do të jetë katastrofale për Serbinë. Mendoj që Perëndimi kësaj radhe e ka vendosmërinë për t’i shkuar deri në fund kësaj punë në mënyrë që edhe Serbia edhe Kosova ta pranojnë këtë plan.
