Një numër i bizneseve në Kosovë ka shprehur pakënaqësi ndaj vendimit të Ministrisë së Financave, Punës dhe Transfereve që punëtorëve t’u jepet kontratë qysh një ditë para fillimit të punës. Deri më tani, bizneset kishin afat prej 45 ditësh pas fillimit të punës për ta regjistruar një punëtor.
Sipas pronarit të kompanisë “Eurofamis” nga Suhareka, Ilir Bytyçi, arsyeja pse ky ndryshim mund t’i dëmtojë bizneset vjen nga rreziku që punëtorët të vijnë në punë vetëm pak ditë dhe pastaj të largohen pa paralajmërim.
Ai thotë se është përballur shpesh me raste të tilla dhe shton se, nëse kontrata do të nënshkruhej qysh para fillimit të punës, atëherë kompanive do t’u shtohej barra administrative për përgatitjen e dokumenteve dhe ndërprerjen e kontratave.
“Ne duhet të punësojmë punëtorë të tjerë në administratë që të merren me letra, ankesa… kjo ka kosto dhe është humbje kohe. Edhe ne, si kompani, kemi nevojë që punëtori disa ditë të punojë si punë provuese dhe më pas të nënshkruajmë kontratë. Duhet të bindemi – edhe ne, edhe punëtori – për kushtet e punës”, thotë Bytyçi për Radion Evropa e Lirë.
Kërkesa që kontrata mes punëdhënësit dhe punëtorit të nënshkruhet në ditën e parë të fillimit të punës bazohet në ndryshimet e Ligjit mbi Administrimin e Procedurave Tatimore, i cili është miratuar në Kuvendin e Kosovës më 14 dhjetor.
Në këtë Ligj thuhet se “çdo punëdhënës duhet ta informojë Administratën Tatimore të Kosovës (ATK) për lidhjen e një kontrate të punës një ditë para fillimit të punës së punëtorit”.
Ministri i Financave, Punës dhe Transfereve, Hekuran Murati, ka paralajmëruar se do të ketë masa ndëshkuese ndaj bizneseve që nuk u përmbahen rregullave të reja. Në bazë të Ligjit të punës, ndëshkimet mund të jenë nga 100 euro deri dhjetë mijë euro.
“Në momentin që Administrata Tatimore e Kosovës (ATK) shkon në kontroll dhe gjen punëtorë të padeklaruar, patjetër që do ketë ndëshkim”, ka thënë ministri Murati.
Shkalla e punësimit në Kosovë, në vitin 2022, sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës, ka qenë 33.8 për qind apo mbi 403 mijë të punësuar. Sektori privat llogaritet punëdhënësi më i madh me rreth 300 mijë të punësuar. Ky sektor vazhdimisht ka pasur kritika për trajtim joadekuat të punëtorëve, madje në kundërshtim me Ligjin e punës.
Që nga viti i kaluar, ky sektor është duke u ballafaquar me mungesë të punëtorëve – disa janë në kërkim të kushteve më të favorshme dhe po lëvizin nga një kompani në tjetrën brenda Kosovës, ndërsa disa po kërkojnë punë në vende të BE-së.
Nënshkrimi i kontratës së punës nënkupton që punëdhënësi të detyrohet që të punësuarin ta paraqesë në Administratën Tatimore të Kosovës dhe në institucionet e tjera, të cilat i menaxhojnë dhe administrojnë skemat e obligueshme pensionale dhe skemat tjera.
Të gjithë të punësuarit me kontratë në Kosovë paguajnë dhjetë për qind kontribute pensionale: pesë për qind paguhen nga punëdhënësi, kurse pesë për qind ndahen nga paga e të punësuarit. Po ashtu, nga paga e punëtorit hiqet edhe vlera e Tatimit mbi të ardhurat personale, që sillet nga katër deri në dhjetë për qind, varësisht nga shuma e pagës.
Pronari i kompanisë “Frutex”, Shaqir Palushi, tashmë ka një vit që ka filluar me nënshkrimin e kontratave të punëtorëve që në ditën e parë të punës. Ai i frikësohet mundësisë së keqpërdorimit të kontratave nga punëtorët në rastet kur kompanitë nuk kanë mjaftueshëm staf ligjor e administrativ për t’i trajtuar problemet.
“Deri më tash nuk na ka ndodhur, por ka mundësi që punëtori të punojë disa ditë dhe ta kërkojë pagën e plotë”, thekson ai.
Drejtori i Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë në Prishtinë, Skënder Krasniqi, shprehet i shqetësuar që vendimi për ndryshimin ligjor për kontrata është bërë pa ndonjë konsultim me bizneset.
“Problemet më të mëdha të bizneseve janë [gjetja e] kuadrove të diplomuara dhe [punësimi i personave] të pakualifikuar për pozitën e kërkuar. Dhe, në këto raste, nevojitet punë praktike njëmujore apo tremujore, që të shihet se a është punëtori i aftë për pozitën”, shprehet Krasniqi.
Synimi i Qeverisë, formalizimi i punëtorëve
Ministri i Financave, Punës dhe Transfereve, Hekuran Murati, ka thënë se me këtë ndryshim nuk synohet të ndëshkohen bizneset, por synohet formalizimi i punëtorëve.
Deklarimi ose formalizimi i punëtorëve bëhet në Administratën Tatimore të Kosovës (ATK). Zyra për informim e këtij institucioni thotë se problemi i mosdeklarimit të punëtorëve shfaqet vetëm në sektorin privat.
“ATK-ja ka dy vjet që e ka hartuar projektin specifik për formalizimin e punësimit, nga i cili ka rezultate jo vetëm në numra, por edhe në sensibilizimin e punëtorëve për të kërkuar të drejtën e tyre”, thuhet në përgjigjen e ATK-së për REL-in.
Të dhënat e Agjencisë së Statistikave të Kosovës për vitin 2022, tregojnë se nga të punësuarit me kontratë në Kosovë, rreth 48 për qind kishin kontratë të përhershme, ndërsa rreth 52 për qind kontratë të përkohshme.
Por, kryetari i Sindikatës së Pavarur të Sektorit Privat, Jusf Azemi, thotë se në sektorin privat ka ende numër të madh të punëtorëve të paregjistruar.
Megjithëkëtë, ai beson se përderisa deri tash kompanitë kanë hezituar t’i regjistrojnë punëtorët, tashmë janë këta të fundit që nuk dëshirojnë të nënshkruajnë kontratë pa pasur kushte të favorshme të punës.
“Për shkak se edhe brenda Kosovës ka lëvizje të punëtorëve nga një biznes në një tjetër – madje, tash pas liberalizmit, edhe punëtorët që nuk dëshirojnë të largohen nga Kosova – dëshirojnë të kenë kontratë që i ofron siguri, pagë dhe respektim të orarit. Sot një pronar i një kompanie do të jetë shumë i gëzuar nëse arrin të nënshkruajë kontratë me punëtorin”, thotë ai.
Për ta formalizuar tregun e punës dhe në përpjekje të rritjes së shkallës së punësimit, Qeveria e Kosovës kishte lansuar platformën “Superpuna” në fillim të vitit të kaluar.
Përmes kësaj platforme, punëdhënësit mund të subvencionoheshin me nga 264 euro në muaj për ta mbuluar pagën e një punëtori. Punëdhënësi ka mundur t’i ofrojë punëtorit të tij pagë më të madhe se aq duke shtuar pjesën tjetër vetë.
E, pas periudhës gjashtëmujore, aq sa zgjaste subvencionimi, punëdhënësi mund ta mbante në punë punëtorin duke nënshkruar kontratë të re, por edhe mund ta shkarkonte. Përmes kësaj platforme janë punësuar mbi pesë mijë të rinj.
Praktikat e nënshkrimit të kontratave në vende të tjera
Në Shqipëri, Kodi i Punës përcakton që në rastet kur “kontrata e punës lidhet me gojë, punëdhënësi është i detyruar që, brenda 30 ditëve nga data e lidhjes së kontratës, të hartojë me shkrim dokumentin përkatës, të nënshkruar prej tij dhe punëmarrësit”.
Por, në vendet më të zhvilluara perëndimore, praktikë mbetet që punëtorët të kenë kontratë qysh nga fillimi i punës. BE-ja rekomandon që punëtorët të marrin kontratë një ditë para fillimit të punës ose ditën e fillimit të punës. Megjithatë, edhe praktikat mes vendeve evropiane ndryshojnë.
“Në disa vende të BE-së, ju keni nga 1 javë deri në 2 muaj pas ditës së parë të punës për t’u dhënë punonjësve tuaj të rinj kushtet e punësimit”, thuhet në uebfaqen e BE-së.
