Prishja e marrëdhënieve midis Rusisë dhe Azerbajxhanit ndodhi në një seri lëvizjesh të shpejta dhe dramatike. Filloi muajin e kaluar në Jekaterinburg të Rusisë, ku shtatë shtetas azerbajxhanas u arrestuan si pjesë e një hetimi për vrasjet e bandave 25 vjet më parë. Brenda disa ditësh, dy të dyshuar, të dy azerbajxhanas etnikë, vdiqën në paraburgim. Të tjerët u paraqitën në gjykatë me mavijosje të dukshme dhe gjurmë dhune, shkruan Telegraph.
Azerbajxhani reagoi me tërbim: Ngjarjet kulturore ruse u anuluan, zyra e agjencisë shtetërore ruse Sputnik në Baku u bastis dhe një grup ekspertësh rusë të IT-së u arrestuan me akuza për trafik droge dhe krim kibernetik. Kjo u pasua nga një kërcënim në televizionin shtetëror rus se “Baku mund të bjerë brenda tre ditësh”, që të kujton retorikën që i parapriu pushtimit të Ukrainës nga Rusia në vitin 2022.
Aliyev dëshiron të përjashtojë Rusinë dhe të marrë kontrollin e një korridori të rëndësishëm
Lufta duket e pamundur. Por konflikti është një problem i vërtetë dhe serioz për Moskën, pasi Armenia, e cila ka luftuar një sërë luftërash të përgjakshme me Azerbajxhanin gjatë 30 viteve të fundit, tani po i afrohet armikut të saj të hershëm në një përpjekje për ta larguar Rusinë nga Kaukazi Jugor. Presidenti i Azerbajxhanit, Ilham Aliyev, u takua me kryeministrin armen, Nikolai Pashinyan, më 10 korrik.
Ata diskutuan Korridorin e Zangezurit, një lidhje transporti e planifikuar që do të lidhë Azerbajxhanin me enklavën e Nakhçivanit nëpërmjet Armenisë jugore.
Ky korridor do të përmbushte ëndrrën pan-turke për të lidhur fizikisht Azerbajxhanin me Turqinë dhe për t’u bërë pjesë e rrugës më të gjerë tregtare “Korridori i Mesëm” nga Kina dhe Azia Qendrore në Evropë. Sipas marrëveshjes së armëpushimit të vitit 2020, korridori duhej të ishte nën mbikëqyrjen e Shërbimit Federal të Sigurisë (FSB) të Rusisë. Por kjo tani është nën pikëpyetje sepse Aliyev dëshiron ta përjashtojë Rusinë nga marrëveshja dhe të marrë kontrollin e plotë.
“Është aseti i fundit i madh i Rusisë në rajon”
“Është aseti i fundit i madh i Rusisë në rajon”, tha Neil Melvin, drejtor i sigurisë ndërkombëtare në organizatën kërkimore RUSI me seli në Londër. “Kjo u jep atyre kontroll mbi rrugët tregtare dhe ndikim mbi të dy vendet. Humbja e këtij pozicioni do të ishte një goditje e rëndë.” Ndërsa bisedimet e 10 korrikut dështuan të prodhonin marrëveshje konkrete, dinamikat po ndryshojnë.
Pashinyan viziton Erdoganin
Muajin e kaluar, Pashinyan vizitoi Presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan në Stamboll, një takim i rëndësishëm pasi Armenia dhe Turqia nuk kanë marrëdhënie diplomatike zyrtare. Erdogan tha pas takimit se Armenia tani po tregon një “qasje më fleksibile” ndaj korridorit Zangezur, pavarësisht se më parë e kishte kundërshtuar atë.
Ndërkohë, vendet perëndimore po propozojnë ta vendosin korridorin nën mbikëqyrje ndërkombëtare neutrale, si për shembull nga kompani zvicerane ose amerikane, gjë që do ta përjashtonte plotësisht Rusinë.
Armenia gjithashtu ka ftohur marrëdhëniet me Moskën, veçanërisht pasi paqeruajtësit rusë u tërhoqën gjatë ofensivës së rrufeshme të Azerbajxhanit për të marrë Nagorno-Karabakun në vitin 2023. Pothuajse të gjithë armenët e rajonit kanë ikur dhe Azerbajxhani është akuzuar për spastrim etnik.
Rënie e madhe e mbështetjes për shkak të kthesës
Që atëherë, Pashinyan është drejtuar nga Perëndimi dhe ka kërkuar pajtim me Bakunë, i bindur se Armenia nuk ka të ardhme nëse mbetet armik i Azerbajxhanit dhe Turqisë. Ky veprim nuk është pritur mirë në Armeni. Pashinyan ka një nga vlerësimet më të ulëta të miratimit midis udhëheqësve botërorë. Kohët e fundit ai është përplasur me Kishën Apostolike Armene dhe dy kryepeshkopë janë arrestuar me akuzën e komplotit kundër qeverisë.
Sipas Nurlan Aliyev, një studiuese e lartë në Kolegjin e Evropës, ishte riorientimi gjeopolitik i Pashinyanit që nxiti afrimin e Jerevanit dhe Bakusë në qëndrimet e tyre ndaj Rusisë. “Të dy vendet e kuptuan se duhet të krijojnë një arkitekturë sigurie të Kaukazit Jugor pa pjesëmarrjen e Rusisë, me mbështetjen e aktorëve rajonalë”, tha Aliyev.
“Marrëveshja do të ishte një goditje e rëndë për pozicionin e Rusisë në rajon”
“Ende nuk kemi një marrëveshje përfundimtare paqeje midis Armenisë dhe Azerbajxhanit, por ka sinjale pozitive. Një marrëveshje e tillë do të ishte një goditje e rëndë për pozicionin e Rusisë në rajon.”
Duket se ditët kur Moska i diktonte kushtet Presidentit Aliyev kanë mbaruar. Analistët thonë se ai po e përdor rastin e Jekaterinburgut jo vetëm për të kërkuar drejtësi, por edhe për të konsoliduar pavarësinë e Azerbajxhanit.
“Moska nuk dikton më”
“Problemi në marrëdhëniet me Bakun është serioz”, tha një ish-diplomat i lartë rus për Telegraph. “Presidenti Aliyev tregoi dhëmbët, siç do të bënte çdo udhëheqës autoritar. Tani ai e sheh veten si fitues. Moska nuk po dikton më.”
Bashir Kitachaev nga Qendra Carnegie në Berlin tha se Baku po e përdor të gjithë rastin si një mundësi për të forcuar pozicionin e saj brenda dhe jashtë vendit. “Vdekja e dy azerbajxhanasve në Jekaterinburg ishte vetëm një pretekst”, tha ai. “Autoritetet po e përdorin situatën për të forcuar pozicionin e tyre dhe për të tensionuar marrëdhëniet me Moskën.”
Kthesa u konfirmua më tej nga një bisedë publike midis Aliyevit dhe Presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky. Ata folën për forcimin e bashkëpunimit, një mesazh i fortë nga një vend që prej kohësh konsiderohet aleat i Moskës. Kremlini, nga ana tjetër, po përpiqet ta portretizojë të gjithë konfliktin si një komplot perëndimor.
“Skenari i mosmarrëveshjeve me Azerbajxhanin është jashtë hapësirës post-sovjetike”
“Skenarist dhe dirigjent i mosmarrëveshjeve me Azerbajxhanin ndodhet jashtë hapësirës post-sovjetike”, tha Grigory Karasin, kryetar i komitetit rus të punëve të jashtme. Senatori rus dhe ish-agjenti i KGB-së, Vladimir Dzhabarov, shkoi një hap më tej, duke akuzuar shërbimin britanik të inteligjencës MI6 dhe Turqinë për nxitje të trazirave.
Në fakt, gjithçka filloi para Jekaterinburgut. Krishtlindjet e kaluara, ushtria ruse rrëzoi gabimisht një aeroplan të Azerbajxhanit. Baku nuk donte të vazhdonte më tej, kështu që Putinit përfundimisht iu desh të kërkonte falje dhe të ofronte kompensim, një gjë e rrallë në diplomacinë ruse. Tani, i vetëdijshëm për fuqinë e kundërshtimit publik, Baku nuk ngurron t’i përgjigjet çdo provokimi.
Humbja e aksesit në rrugën tregtare do të ishte një goditje e rëndë për Rusinë.
Kriza kërcënon gjithashtu një rrugë kyçe tregtare ruse, Korridorin Veri-Jug, i cili lidh Moskën me Iranin dhe Indinë nëpërmjet Azerbajxhanit. Humbja e aksesit në këtë rrugë do të ishte një goditje serioze ekonomike, veçanërisht nën sanksionet perëndimore.
Arkady Dubnov, një ekspert i marrëdhënieve post-sovjetike, tha në Telegram se përparësia kryesore e Kremlinit është ruajtja e atij korridori. Ai e di, thotë ai, se heqja e plotë e Bakusë mund ta rrezikojë atë plan.
Për momentin, Rusia do të vazhdojë të fajësojë Perëndimin dhe të punojë në prapaskenë për të shpëtuar atë që mundet. Dhe për Armeninë dhe Azerbajxhanin, të cilat dikur ishin republika sovjetike, më në fund ka ardhur koha të formësojnë të ardhmen e tyre. Dhe po bëhet gjithnjë e më e qartë se ajo nuk po ndërtohet më duke pasur parasysh Rusinë, përfundon Telegraph.
