Raporti i këtij viti mbi progresin e Serbisë, të cilin Komisioni Evropian do ta miratojë të martën si pjesë e paketës së zgjerimit, padyshim do të jetë më negativi që kur Serbia filloi rrugën e saj drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian.
Nga kritikat për retorikën kundër BE-së, përdorimi i tepërt i forcës policore, mungesa e gatishmërisë për të ndjekur penalisht krimet e luftës, mospërmbushja e detyrimeve nga marrëveshja me Kosovën, kërcënimet dhe frikësimet e gazetarëve dhe përfaqësuesve të shoqërisë civile, deri te pengesat në fushën e lirisë së shprehjes, draft-raporti mbi progresin, në të cilin Jutarnji list kishte qasje, përmban kritika serioze ndaj Serbisë.
Paketa e zgjerimit duhet të miratohet në takimin e kolegjiumit të Komisionit Evropian të martën, më 4 nëntor. Ndërsa këto dokumente do të tregojnë progresin e rëndësishëm të Shqipërisë dhe Malit të Zi, dhe ngecjen ose progresin e vogël të vendeve të tjera, raporti për Serbinë përmban kritikat dhe vlerësimet më negative.
Në tekstin e draftit, Komisioni Evropian deklaron se narrativa kundër BE-së vazhdon në Serbi, jo vetëm në media, por edhe në nivelin më të lartë politik. Serbia duhet të jetë më e përfshirë në komunikimin e angazhimit të saj strategjik dhe të deklaruar për integrimin në BE, si dhe në luftën kundër dezinformimit dhe manipulimit.
Raporti pohon se Serbia “ende nuk ka treguar vullnet politik” për integrimin evropian. Komisioni beson se polarizimi i thellë shoqëror, si dhe retorika e vazhdueshme anti-BE, shkojnë kundër këtij qëllimi. Shqetësim shprehet gjithashtu për qëndrimin e qeverisë ndaj sektorit joqeveritar. Disa organizata të shoqërisë civile kanë ndërprerë bashkëpunimin me institucionet shtetërore, gjë që dëmton përfshirjen e procesit të zgjerimit në rastin e Serbisë.
Korrupsion, sulme verbale, përdorim force…
Draft-raporti kujton gjithashtu incidentin me prishjen e tendës në Novi Sad një vit më parë, duke deklaruar se kjo ngjarje shkaktoi protesta masive kundër korrupsionit dhe papërgjegjshmërisë së perceptuar të autoriteteve. Komisioni beson se ky incident e thelloi më tej polarizimin shoqëror dhe politik në Serbi.
Serbia nuk ka bërë përparim të mjaftueshëm kur bëhet fjalë për demokracinë. Raporti thekson se tani është veçanërisht e rëndësishme të arrihet një ndryshim i rëndësishëm në reformën zgjedhore, të zbatohen plotësisht rekomandimet e vëzhguesve ndërkombëtarë pas zgjedhjeve të fundit dhe para votimeve të ardhshme.
Komisioni Evropian beson se nuk ka debat të vërtetë demokratik në Asamblenë Kombëtare të Serbisë, se mbahen shumë pak seanca, se debatet karakterizohen nga tensione midis qeverisë dhe opozitës dhe se sanksionimi i deputetëve për sjelljen e tyre nuk zbatohet në mënyrë të barabartë. Sipas raportit, kushtet për funksionimin e shoqërisë civile po bëhen gjithnjë e më të vështira dhe janë regjistruar sulme verbale gjithnjë e më të shpeshta ndaj përfaqësuesve të organizatave joqeveritare, përfshirë ato që vijnë nga zyrtarë të lartë qeveritarë.
Komisioni Evropian deklaron se, megjithëse Serbia ka një kuadër ligjor që mundëson lirinë e tubimit, në praktikë siguria e demonstruesve nuk është gjithmonë e garantuar. Përmenden raste të shumta të përdorimit të tepërt të forcës kundër pjesëmarrësve në protestë, të cilat nuk u hetuan në mënyrë adekuate dhe as nuk u morën masa të përshtatshme kundër personave përgjegjës.
Marrëdhëniet me jashtë: Asnjë përparim
Serbia shënoi pengesën më të madhe në fushën e lirisë së medias, të cilën BE e konsideron një element kyç të një shoqërie demokratike dhe një nga prioritetet për një vend që aspiron anëtarësimin në Bashkim.
“Serbia ka një nivel të caktuar gatishmërie në fushën e lirisë së shprehjes, por në periudhën e kaluar ka pasur një rënie. Kushtet e punës së mediave dhe gazetarëve janë përkeqësuar seriozisht”, thuhet në draft-raport, me theks të veçantë në deklaratat e zyrtarëve qeveritarë që diskreditojnë punën e gazetarëve.
Në luftën kundër krimit të organizuar dhe krimit të rëndë, Serbia ka arritur vetëm “përparim të kufizuar”, që përfaqëson një vlerësim shumë të dobët. Nuk pati asnjë përparim në fushën e marrëdhënieve me jashtë.
Funksionimi i institucioneve demokratike në Serbi është vënë në pikëpyetje për shkak të polarizimit të thellë. Nevojitet një reformë gjithëpërfshirëse e ligjit zgjedhor dhe një ndarje e qartë midis partisë dhe shtetit.
Serbia gjithashtu duhet të bëjë më shumë përpjekje në fushën e sundimit të ligjit, paanshmërisë dhe efikasitetit të gjyqësorit. Nevoja për një vendosmëri më të madhe në ndjekjen penale të krimeve të luftës theksohet veçanërisht. Komisioni vëren se gjykatat hezitojnë të ngrenë padi kundër individëve të profilit të lartë dhe se bashkëpunimi me Kroacinë dhe Kosovën në rastet e krimeve të luftës ka qenë shumë i kufizuar.
Raporti kritikon gjithashtu Serbinë sepse parti të shumta politike, politikanë dhe media u japin hapësirë publike kriminelëve të luftës të dënuar dhe vazhdojnë të mohojnë krimet, përfshirë gjenocidin në Srebrenicë, pa asnjë pasojë.
Antagonizëm në marrëdhëniet me Kroacinë
Kur bëhet fjalë për çështjen e të zhdukurve, thuhet se Serbia vazhdon të bashkëpunojë me komisionet ndërkombëtare dhe Kryqin e Kuq, por që nga janari i vitit 2023 nuk është mbajtur asnjë takim dypalësh me Kroacinë.
Në pjesën e raportit që trajton marrëdhëniet me fqinjët, theksohet se marrëdhëniet me Kroacinë vazhdojnë të karakterizohen nga shkëmbime publike armiqësore dhe nota diplomatike. Sipas raportit, Serbia ka dëbuar disa qytetarë kroatë me arsyetimin se ata paraqesin kërcënim për sigurinë. Megjithatë, bashkëpunimi në fushën e energjisë vlerësohet si efikas.
Përveç kësaj, Serbia është kritikuar ashpër për marrëdhëniet e saj me Kosovën, por Kosova është paralajmëruar edhe për mospërmbushjen e detyrimeve të saj nga dialogu i sponsorizuar nga BE-ja.
Komisioni deklaron se kushtet politike si në Serbi ashtu edhe në Kosovë kanë pasur një ndikim negativ në procesin e normalizimit të marrëdhënieve dhe zbatimin e marrëveshjeve të arritura. Të dyja palët ftohen të zbatojnë pa vonesë Marrëveshjen e Brukselit nga viti 2023 dhe Aneksin e Ohrit për zbatim nga i njëjti vit, me paralajmërimin se ky është një nga kushtet kryesore për përparimin drejt BE-së.
Katër vjet pa hapur një kapitull të ri
Serbia është kritikuar veçanërisht për mosmarrjen e masave kundër atyre që janë përgjegjës për sulmin në fshatin Banjska në veri të Kosovës, gjë që citohet si një pengesë serioze. Gjithashtu, Komisioni paralajmëron se Serbia nuk e respekton detyrimin për të mos kundërshtuar anëtarësimin e Kosovës në organizatat ndërkombëtare dhe se tërheqja e serbëve nga institucionet e Kosovës përfaqësonte një “pengesë të madhe” në zbatimin e marrëveshjeve të dialogut.
Megjithatë, Komisioni mirëpret pjesëmarrjen e serbëve në zgjedhjet parlamentare dhe lokale në Kosovë, duke e vlerësuar atë si fillimin e kthimit të tyre në institucionet e Kosovës, ku, në përputhje me marrëveshjet, ata duhet të veprojnë brenda kornizës së rregulloreve ligjore të Kosovës.
Pavarësisht një raporti kaq negativ, pritet që Komisioni të konfirmojë se Serbia ende i plotëson kushtet teknike për hapjen e grupit 3 në negociatat e pranimit në BE. Megjithatë, është e vështirë të pritet që ky proces të fitojë mbështetje në Këshill. Kanë kaluar katër vjet që kur Serbia hapi një kapitull të ri në negociatat me Bashkimin Evropian.
