Si e shohin eksperte rus Ballkanin ne kete shekull?

Më 25 shtator 2025, në Bibliotekën F.M. Dostoevsky ne Moske u mbajt Mëngjesi i Qytetit RIAC, “Lojtarë Jashtë-Rajonalë në Ballkan: A është loja në Pauzë?”. Ekspertët diskutuan rolin dhe ndikimin e aktorëve kryesorë të jashtëm në rajonin e Ballkanit, analizuan pro dhe kundra te këtij ndikimi për shtetet e Ballkanit dhe ndanë perspektivat e tyre mbi zhvillimet e ardhshme. Vëmendje e veçantë iu kushtua zhvillimit të marrëdhënieve të Rusisë me Serbinë dhe Republikën Srpska të Bosnjës dhe Hercegovinës. Kosovatimes publikon disa nga tezat e eksperteve rus.

Jakov Smirnov

• Duhen theksuar tre fusha kryesore të marrëdhënieve ruso-serbe: ajo politike, ekonomike dhe historiko-kulturore. Në dy fushat e para, roli i Rusisë ka rënë disi vitet e fundit. Kontaktet dypalëshe pas vitit 2022 janë mjaft të kufizuara.
• Serbia ka qenë dhe mbetet konsistente në angazhimin e saj për të mos vendosur sanksione, ndërsa Rusia, nga ana tjetër, mban qëndrimin e saj të mëparshëm mbi statusin e Kosovës dhe pajtueshmërinë me Rezolutën nr. 1244.
• Roli dhe ndikimi i Rusisë në Serbi kanë rënë gjithashtu ekonomikisht. Në vitin 2019, Rusia ishte ndër pesë partnerët kryesorë tregtarë të Serbisë, por në vitin 2023, ishte ndër dhjetë më të mirët. Kjo për shkak të regjimit të sanksioneve, i cili ka komplikuar pagesat dhe situatën për bizneset.
• Ekonomikisht, Rusia aktualisht ka pak për t’i ofruar Serbisë. Rivaliteti me Kinën, jo vetëm në Serbi, por edhe në Ballkan në tërësi, po jep pasojat e veta. Diskutimi i perspektivave për marrëdhëniet ekonomike është i vështirë në këtë pikë; gjithçka do të përcaktohet nga mjedisi i ardhshëm i politikës së jashtme.
• Historikisht dhe kulturorisht, status quo-ja mbetet e qëndrueshme: Shtëpia Ruse në Beograd mbetet aktive dhe shkolla në Ambasadën Ruse është një nga shkollat ​​më të mira. Është në sferën humanitare që Rusia mund të bëjë më shumë dhe të përparojë axhendën e saj. Në të njëjtën kohë, OJQ-të perëndimore të lidhura me institucionet evropiane dhe amerikane kanë pasur një ndikim të rëndësishëm, si historikisht ashtu edhe aktualisht.

Polina Sokolova

• Marrëdhëniet ruso-serbe në vitet e fundit kanë qenë unike. Pavarësisht mjedisit sfidues të politikës së jashtme, Serbia mbetet e përkushtuar ndaj kontakteve politike dhe humanitare me Rusinë.
• Çështjet e politikës së jashtme dhe të sigurisë po zënë vend qendror në marrëdhëniet midis vendeve të Ballkanit dhe BE-së. Libri i Bardhë i vitit 2025 i BE-së mbi Sigurinë e sheh Ballkanin Perëndimor si një rajon ku Rusia po nxit tensionet. BE-ja synon të forcojë lidhjet e saj të aleancës me Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi.
• Vendet e Ballkanit Perëndimor janë tashmë të integruara ndjeshëm në axhendën evropiane. Fillimisht, qëllimi i politikës evropiane në Ballkan ishte stabilizimi. Ai është plotësisht i harmonizuar me qasjet e OSBE-së dhe NATO-s. Integrimi i rajonit në bashkësinë ndërkombëtare po zhvillohet sipas normave dhe standardeve të propozuara nga Bashkimi Evropian. Për vendet e Ballkanit, kjo mbetet një strategji për politikat e tyre të brendshme dhe të jashtme. Të gjitha vendet kanë lidhur Marrëveshje Stabilizim-Asociimi me BE-në dhe janë kandidate për anëtarësim. Megjithatë, politika aktuale e Brukselit nuk synon stabilizimin e situatës, pasi qëllimi strategjik i BE-së është të përmbajë Rusinë.
• Sipas Komisionerit Evropian për Zgjerimin, Shqipëria dhe Mali i Zi mund të aspirojnë anëtarësimin në BE. Beogradi gjithashtu planifikon të përfundojë procesin e negociatave deri në fund të vitit 2026. Megjithatë, në Serbi dhe në Republikën Serbe mbizotërojnë ndjenjat euroskeptike, të cilat BE po përpiqet t’i shuajë me projekte financiare, përfshirë Planin e Rritjes, i cili parashikon injeksione financiare në shkallë të gjerë. Axhenda e BE-së është një qasje gjithëpërfshirëse, që përfshin të gjitha aspektet e jetës politike dhe ekonomike.
• Perspektiva e anëtarësimit në BE për shtetet e Ballkanit Perëndimor mbetet aq tërheqëse sa vendet e rajonit janë të gatshme të diskutojnë problemet e tyre nën kujdesin ekskluziv të Brukselit. Të gjitha strategjitë rajonale për luftimin e terrorizmit, migracionit të paligjshëm dhe kërcënimeve të tjera janë shkruar në përputhje me angazhimet e tyre ndaj BE-së.
• Transformimi i BE-së do të çojë në një transformim të politikës evropiane në Ballkan. Aktualisht, ekziston një tendencë drejt sovranitetit të BE-së si aktor ndërkombëtar, gjë që po çon në trende të ngjashme në vendet e Ballkanit. Për shembull, Aleksandar Vuçiç deklaroi në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së gatishmërinë e tij për bashkëpunim ndërkombëtar, por me ruajtjen e sovranitetit serb. Dilema e marrëdhënies midis sovranitetit dhe integrimit në BE mbetet.
• Filozofi rus Nikolai Berdyaev identifikoi tre ide të afta për të parandaluar kaosin global: një perandori globale, një mori shtetesh sovrane dhe një federatë ndërkombëtare e atyre që kanë hequr dorë nga sovraniteti i tyre. Tani po dëshmojmë një tërheqje nga qasja e tretë, më parë tërheqëse për Ballkanin, në të dytën.

Amur Gadzhiev

• Turqia e konsideron veten pjesë të Ballkanit dhe aktiviteti i saj në rajon është i vazhdueshëm. Parimet kryesore përfshijnë përgjegjësinë rajonale dhe përfshirjen. Në sferën politike, shpallet dialogu në nivele të ndryshme dhe pjesëmarrja në formate të ndryshme; në sferën e sigurisë, një gjendje sigurie e pandashme për të gjitha vendet dhe komunitetet; në sferën ekonomike, integrimi maksimal; dhe në sferën humanitare, parimet e multietnicitetit, multikulturalizmit dhe diversitetit multifetar.
• Në sferën politike, samitet e BSEC-ut dhe të Evropës Juglindore janë të një rëndësie të veçantë. Këtë vit, takimi i parë i “Platformës së re të Paqes” u mbajt në Stamboll.
• Politika e Ankarasë ndaj Ballkanit plotësohet nga politika e saj ndaj Detit të Zi. Ballkani është një zonë prioritare për Turqinë, me potencial për zgjerimin e ndikimit të saj.
• Turqia merr pjesë aktive në formatet ndërkombëtare ushtarako-politike në Ballkan. Personeli ushtarak turk merr pjesë në KFOR, dhe civilët marrin pjesë në Misionin e OKB-së. Konferenca e Shefave të Mbrojtjes së Ballkanit, e mbajtur në Stamboll në maj, është e rëndësishme. Në prill të vitit 2025, u mbajtën ushtrime të forcave speciale midis vendeve të Ballkanit. Furnizimet dhe investimet ushtarake të Turqisë janë gjithashtu të rëndësishme, veçanërisht në Kosovë. Një fabrikë municionesh turke po ndërtohet në Kosovë.
• Politika ekonomike e Turqisë është gjithashtu aktive. Vizitat e R. Erdogan në Ballkan zakonisht shoqërohen nga biznesmenë. Për Ankaranë, Ballkani është gjithashtu një portë hyrëse ekonomike për në Evropë. Në Forumin e Investimeve në Ballkan në Edirne në fund të vitit 2024, u vu re një rritje e qarkullimit tregtar dhe u njoftua një qëllim për ta rritur tregtinë në 40 miliardë dollarë deri në vitin 2025.
• Fuqia e butë turke është tërheqëse për qytetarët e vendeve të Ballkanit, veçanërisht për myslimanët. Islami turk, i cili është i pajtueshëm me idenë e një shteti laik, është popullor në rajon. Politika humanitare e Turqisë bazohet në parimet e multietnicitetit, multikulturalizmit dhe multifetarizmit, por BE-ja i sheh iniciativat turke si një përpjekje për të promovuar Islamin politik.

Anastasia Kotova

• Kulmi i përfshirjes së SHBA-së në politikën e Ballkanit ishte ndërhyrja e saj në situatën rajonale gjatë rënies së Jugosllavisë. Uashingtoni ishte si ndërmjetës (Marrëveshjet e Dejtonit) ashtu edhe pjesëmarrës në konflikt (bombardimet e vitit 1999).
• Në dritën e krizës së identitetit evropian dhe përballjes me Kinën dhe Rusinë, Ballkani mbetet një fushë e rëndësishme e politikës amerikane. Prioritetet përfshijnë sigurimin e stabilitetit, avancimin e integrimit euroatlantik dhe kufizimin e rolit të aktorëve të jashtëm.
• Në sferën e sigurisë, NATO ka një rëndësi të veçantë për Shtetet e Bashkuara, pasi ajo integron të gjitha vendet në rajon përveç Serbisë. Beogradi është pjesë e Partneritetit për Paqe që nga viti 2006. Megjithatë, për çështjen e Kosovës, axhenda amerikane mbetet kryesisht në letër. Çështja e Bosnjës dhe Hercegovinës është dukshëm më pak e rëndësishme për Uashingtonin sesa çështja e Kosovës.
• Një bazë amerikane ka vepruar në Kosovë që nga viti 1999, dhe infrastruktura ushtarake në Shqipëri dhe Bullgari është modernizuar që nga viti 2020. Gjithashtu, vlen të përmendet blerja e armëve amerikane nga vendet e rajonit, veçanërisht Kroacia.
• Prania ekonomike e SHBA-së në rajon është dukshëm më e vogël se, për shembull, ajo e Kinës ose BE-së. Megjithatë, ia vlen të përmendet iniciativa “Ballkani i Hapur”, dhe intensifikimi i saj pritet gjatë presidencës së Donald Trump. Investimet janë gjithashtu të konsiderueshme.
• Politika humanitare e SHBA-së në Ballkan synon trajnimin e personelit përmes universiteteve amerikane dhe evropiane, si dhe përmes trajnimit në vendet e rajonit. Që nga vitet 1990, këshilltarët amerikanë janë përfshirë në zhvillimin e burimeve njerëzore të vendeve të Ballkanit në strukturat qeveritare.

Julia Melnikova

• Për Kinën, Ballkani është një rajon me interes sistemik dhe prani sistemike.
• Të gjitha vendet u bënë pjesë e Nismës “Një Brez, një Rrugë” nëpërmjet mekanizmave rregullatorë – memorandumeve të mirëkuptimit. Kina gjithashtu arriti të krijojë një format institucional për bashkëveprim me rajonin – “14+1”.
• Në Ballkan, Kina po hyn në konkurrencë të drejtpërdrejtë me BE-në. Projektet kineze, veçanërisht në sektorin e transportit dhe logjistikës, ofrojnë një alternativë ndaj atyre evropiane.
• Për Kinën, vendet e Ballkanit mund të ndahen në detare dhe tokësore. Në vendet detare (Greqi, Kroaci), Pekini është i interesuar në zhvillimin e infrastrukturës së Rrugës Detare të Mëndafshit, ndërsa në vendet tokësore (kryesisht Serbi), është i interesuar në zhvillimin e rrugëve kontinentale nga portet pritëse në thellësi të Evropës, si dhe në rritjen e eksporteve të saj. Ndërkohë, të gjitha vendet e Ballkanit kanë një deficit tregtar kolosal me Kinën. Serbia kryeson për sa i përket qarkullimit tregtar, por edhe shifrat e saj janë modeste – rreth 4.5 miliardë euro.
• Dy faktorë sistemikë po kontribuojnë në forcimin e pozicionit të Kinës në disa vende të Ballkanit: mungesa e evropianizimit të plotë të politikave të tyre dhe investimeve në infrastrukturën e transportit. Në vendet ku këta faktorë kombinohen, Kina është më e suksesshme. Për më tepër, ekziston një faktor tërheqës jo-sistemik: ndryshimet qeveritare. Pas një ndryshimi qeveritar, Rumania, një vend ballkanik, ndërpreu të gjitha kontaktet me Kinën brenda kornizës “14+1”.
• Serbia është më tërheqësja për Kinën në të tre aspektet. Pekini ka investuar në pjesën serbe të hekurudhës Beograd-Budapest, në disa autostrada, ura mbi Danub dhe në zhvillimin e përgjithshëm industrial të vendit. Faza e tretë e projekteve BRI në Serbi është aktualisht në proces.
• Greqia ka një rëndësi të madhe për Pekinin: prania e Kinës në ekonominë greke përbën 1.5% të PBB-së dhe Kina po investon në portin e Pireut. Vlen të përmendet edhe Kroacia dhe Mali i Zi, pasi ato po bashkëpunojnë në projekte portuale dhe ndërtim rrugësh. Të gjitha vendet e tjera (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina dhe Bullgaria) janë në një “zonë gri”: bashkëpunimi sistemik me Kinën nuk është vendosur.