Sipas inventarit të fundit, realizuar në vitin 2021, rreth 40 për qind e sipërfaqes së Shqipërisë është e mbuluar nga pyjet, çka dëshmon për një pasuri të madhe për ekonominë dhe biodiversitetin e vendit. Megjithatë, gjatë 30 viteve të fundit kjo pasuri kombëtare është keqpërdorur dhe keqmenaxhuar. Moratoriumi për pyjet, i vendosur në vitin 2016 dhe që vazhdon ende, ka frenuar në një masë prerjet e jashtëligjshme, por pa ndikuar sa duhet në shtimin e sipërfaqeve pyjore. Sipas specialistit të pyjeve dhe mjedisit, Mark Rupa, kjo për shkak të pamundësisë së strukturave përgjegjëse për të menaxhuar dhe mbrojtur nga dëmtimi sipërfaqet pyjore, por edhe zjarret thuajse të përvitshme.
“Sipas sistemit evropian të informacionit për zjarret në pyje, Në Shqipëri për vitin 2024 kemi rreth 36 zona të prekura nga zjarri në një sipërfaqe të përgjithshme të djegies prej 11 mijë hektarësh. Është një sipërfaqe e konsiderueshme. Në qoftë se i referohemi statistikave edhe nga vendet fqinje, në Malin e Zi janë rreth 96 zona ku ka rënë zjarr, por sipërfaqja e djegur është më e vogël”.
Këtë vit, thuajse çdo ditë vazhdojnë të regjistrohen më shumë se 20 vatra zjarri në qarqet Shkodër, Dibër, Kukës, Gjirokastër, Vlorë apo Lezhë.
Ndryshimet klimatike të viteve të fundit kanë ndikuar në zgjatjen e sezonit të zjarreve në sipërfaqet pyjore edhe në Shqipëri. Dekani i Fakultetit të Shkencave Pyjore në Universitetin Bujqësor të Tiranës, profesor Leonidha Peri, thotë se tani zjarret fillojnë që në muajin mars dhe vazhdojnë deri në fund të tetorit, ndërkohë që vite më parë nisnin në muajin qershor deri në shtator. Sipas të dhënave të Institutit të Statistikave, gjatë një periudhe 13 vjeçare, nga viti 2009 deri në 2021, në Shqipëri u dogjën nga zjarret më shumë se 230 mijë hektarë pyje.
“Po marr këtu vitet 2007, 2011, 2012, 2017. Në vitet 2011-2012 kemi të djegur ose të përshkuar nga zjarret rreth 50-60 mijë hektarë. Po edhe në vitin 2017, 2021 nuk jemi në këto nivele, por jemi në nivelin e 30 apo 40 mijë hektarë. Pra, ndryshimet klimatike e kanë rritur riskun dhe do ta bëjnë këtë risk të zjarreve edhe më të madh. Ndaj këtu, mes të tjerash, është edhe përgjegjësia e sektorit të pyjeve”.
Për shkak të Moratoriumit të vitit 2016 për pyjet, i cili ndaloi një pjesë të aktiviteteve tregtare, aktualisht ndikimi i pyjeve në prodhimin e përgjithshëm kombëtar nuk është ai i mundësive dhe kapaciteteve që ka ky sektor. Megjithatë, një pjesë e familjeve që jetojnë në zonat rurale, përfitojnë nga grumbullimi i bimëve mjekësore, frutave të pyllit apo aktiviteteve ndihmëse në pyje. Nga studimet e Fakultetit të Shkencave Pyjore, sipas profesor Peri, një familje mund të gjenerojë deri në 10 -15 për qind të të ardhurave, pikërisht nga përdorimi i produkteve apo shërbimeve nga pyjet.
Kapacitetet e Shqipërisë për shuarjen e zjarreve në sipërfaqet pyjore, sidomos në zonat e thella malore, janë të kufizuara. Shërbimi zjarrfikës ka vetëm 147 automjete zjarrfikëse, pjesa më e madhe të vjetruara dhe të papërshtatshme për situatat në pyje, dhe rreth 1300 punonjës, por asnjë avion zjarrfikës.
Specialisti i pyjeve dhe mjedisit, Mark Rupa, thotë se forca parandaluese dhe reaguese për mbrojtjen e sipërfaqeve pyjore vazhdon të jetë shumë e dobët.
“ Në Shqipëri kemi mungesë të një qendra trajnimi profesional për personat që duhet të trajnohen për shuarjen e zjarreve në pyje. Kemi një edukim në fakultetin e pyjeve në Tiranë, i cili jep për momentin vetëm informacion të përgjithshëm, por jo një trajnim të licencuar sipas standardeve të BE”.
Gjatë 30 viteve të fundit në Shqipëri ka pasur disa herë përpjekje për të ristrukturuar sistemin e qeverisjes në pyje, por pavarësisht kësaj, sistemi vazhdon të vuaj, me reformën e decentralizimit në pyje, në vitin 2014, thotë profesor Peri, praktikisht u çmontua i gjithë sistemi qendror i qeverisjes në pyje duke ju kaluar bashkive, të cilat nuk kanë kapacitetet dhe infrastrukturën e nevojshme për menaxhimin e tyre.
“Sigurisht jemi të ndërgjegjshëm se sot bashkitë e vendit kanë një mungesë të madhe qoftë në infrastrukturë, qoftë edhe në personel. Numri i personelit të punësuar në bashkitë e vendit sot është në termat e gati 30 për qind të inxhinierëve të pyjeve për gati 60, 70 për qind të vendeve të punës për specialistë të pyjeve, bazuar në parametrat që ligji i pyjeve kërkon. Pra, nevoja për specialist të pyjeve sot është jashtëzakonisht e madhe”.
Ndërkohë, sipas profesor Peri, vitet e fundit është shtuar interesimi i të rinjve për të ndjekur studimet në fakultetin e shkencave pyjore. Këtë vit u nënshkrua një marrëveshje ndërqeveritare mes Shqipërisë dhe Austrisë, e cila synon reformimin brenda 5 viteve të ardhshme të gjithë ofertës mësimore duke përfshirë edhe ristrukturimin e programeve mësimore në përputhje me standardet evropiane.
